Phân tích bài thơ Cánh đồng Ngân Hoa

“Cánh đồng” là một tác phẩm xuất sắc của nữ thi sĩ Ngân Hoa. Bài thơ đã thuộc chùm thơ được giải B trong cuộc thi Thơ trên tuần báo Văn nghệ năm 1995. Thông qua nhân vật trữ tình “em” cùng sự chuyển hóa của ba yếu tố “em” - “bình gốm” - “bông hoa” mà có thể đi đến cảm nhận tổng thể về cánh đồng trong bài thơ. 

Nhan đề “Cánh đồng” gợi cho người đọc liên tưởng về cánh đồng trên quê hương thân thuộc, giản dị mà đầy đẹp đẽ. Trên cánh đồng đó có hoa trái, có kết tinh từ tình yêu thương, sự chăm chỉ, cần cù của người nông dân. Vậy nên cánh đồng là một hình tượng thật đẹp, đầy ý vị thơ mộng và trong sáng. Với mạch cảm xúc đi từ hình ảnh hoa cúc trong chiếc bình gốm đến khát khao của con người muốn được giao cảm với thiên nhiên, tác giả đã viết trong khổ một:

“Những đóa cúc vừa hái về từng những cánh đồng mùa xuân rộng lớn.

Tỏa sáng trên chiếc bình gốm sẫm màu

Chạm vào em một chiếc lá già nua, một nụ hoa bé bỏng, một hơi thở run run, một làn sương ẩm ướt

Chạm vào em một lảnh lót trong veo, một vang rền trầm đục, một nức nở âm u, một lặng câm rực rỡ…”

Mở đầu bài thơ, tác giả đã cho chúng ta biết những đóa cúc tươi “vừa được hái về từ cánh đồng mùa xuân rộng lớn”. Một loạt danh từ được chỉ ra nhằm vẽ nên cho người đọc tưởng tượng ra khung cảnh của cánh đồng: vừa rộng lớn, vừa xinh xắn, nhiều hoa cỏ, đầy ắp hương thơm. Hoa cúc được cắm vào chiếc bình gốm. Sự tương phản giữa màu sắc tươi sáng của bông hoa và chiếc bình sẫm màu càng làm nổi bật vẻ đẹp của bông hoa lên gấp bội. Những cánh hoa như đang gọi mời, thu hút mọi người đến chiêm ngưỡng nó. Và khi chạm vào cánh hoa, cả một bức tranh thiên nhiên sống động hiện ra: “chiếc lá già nua”, “nụ hoa bé bỏng”, “hơi thở run run”, “làn sương ẩm ướt”. Những từ ngữ tuy đơn giản nhưng lại giàu sức miêu tả, đem đến cái nhìn thật rõ nét về từng chi tiết nhỏ nhặt. Dường như từng bông hoa đều mang kí ức về cả cánh đồng hoa rực rỡ, xinh tươi. Thiết nghĩ, phải là người có tâm hồn trẻ trung, biết yêu quý, trân trọng cỏ cây hoa lá mới có thể viết ra được những dòng thơ đầy trong sáng, giản dị mà lại ngập tràn sắc hương đến vậy. 

“Em chạy về với cánh đồng rộng lớn mùa xuân

Chân ngập trong đất mềm tơi xốp

Em gọi tên những loài hoa chưa kịp mọc

Em gọi tên những trái cây chưa kịp ra đời

Những trái cây đang ngủ trong hạt mầm vừa nứt

Đang ngủ trong đóa hoa nấp dưới đất cày.”

Sau khi cảm nhận được vẻ đẹp của thiên nhiên, nhà thơ thể hiện nỗi khát khao được giao cảm với những điều đẹp đẽ và tự nhiên ban tặng cho con người. Động từ “chạy về” đã thể hiện khát khao của nhân vật “em” khi nghĩ về cánh đồng rộng lớn. Một lần nữa, cánh đồng lại được đi liền với hai từ “rộng lớn” và “mùa xuân” nhằm nhấn mạnh vẻ đẹp của nó. Tác giả thể hiện khát vọng hòa mình vào thiên nhiên tươi đẹp “Chân ngập trong đất mềm tơi xốp” như một lời tỏ bày, một sự trân trọng dành cho đất mẹ thân yêu. Điệp cấu trúc “Em gọi tên” được lặp lại hai lần nhằm nhấn mạnh sự chờ đợi, mong mỏi được sờ, nắm, thưởng thức “những loài hoa chưa kịp mọc” và “những trái cây chưa kịp ra đời”. Người viết biết rằng những hoa, những trái là thứ làm đẹp cho đời, làm đẹp cho con người, cuộc sống, vậy nên “em” muốn tận hưởng nó kể cả khi nó chưa thành hình, chưa được sinh ra. Đây là khao khát đầy mãnh liệt, phóng khoáng của tác giả, thể hiện niềm yêu vô bờ dành cho thiên nhiên và những tặng phẩm của thiên nhiên. Hai câu cuối khổ thơ: “Những trái cây đang ngủ…/… nấp dưới đất cày” đã thể hiện sức sống tiềm tàng của sự vật trong mùa xuân. Sâu trong lòng đất, có những hạt giống chưa thức dậy, thế nhưng chỉ cần đợi đến điều kiện phù hợp, chúng sẽ sinh trưởng và phát triển, dâng cho đời nhiều trái ngọt hoa thơm. 

“Dưới lớp đất cày có những chiếc bình gốm

Chưa kịp thành hình chờ đợi các loài hoa.”

Hai câu thơ cuối này có thể được hiểu theo hai cách: chiếc bình gốm đang được chôn ở dưới lớp đất cày hoặc lớp đất chính là nguyên liệu của con người tạo ra chiếc bình gốm. Đất cũng là nơi che chở, bảo vệ cho cây, cho cả cánh đồng phát triển. Đất chính là gốc rễ của cây trái, là sự bình yên trong tâm hồn con người, là bắt nguồn của cái đẹp trong cuộc sống. 

Lí do mà bài thơ được giải thưởng lớn không chỉ vì nội dung mới mẻ mà còn vì cách viết độc đáo của Ngân Hoa. Lựa chọn thể thơ tự do với những câu thơ dài ngắn khác nhau giúp cho nhịp thơ co duỗi phù hợp với dòng chảy phóng khoáng, tự do của cảm xúc. Những từ ngữ trong thơ sắp xếp cạnh nhau đều được tính toán kĩ lưỡng, tạo nên các hình ảnh giày sắc gợi hình, gợi cảm, khiến người đọc có nhiều liên tưởng khác biệt, không đi theo lối mòn tư duy đơn thuần. Ngoài ra, sự kết hợp giữa những gam màu sáng của bông hoa, cánh đồng với màu tối của bình gốm, đất tạo nên cho người đọc những cảm nhận rất riêng mà hiếm bài thơ nào làm được. Các biện pháp tu từ điệp cấu trúc “chạm vào em một…, một…”; “Em gọi tên…”, “chưa kịp…”, nhân hóa,... cũng được sử dụng rất thông minh, ẩn chứa nhiều dụng ý nghệ thuật đặc sắc. 

Có thể nói “Cánh đồng” của Ngân Hoa là bài thơ hiện đại với cách cảm nhận và suy nghĩ mới mẻ. Nhân vật trữ tình trong bài thơ là một cô gái giàu cảm xúc, giàu liên tưởng trong cảm nhận của cánh đồng, mùa xuân từ những bông hoa cúc trong bình gốm. Sự liên tưởng đi từ đó mở ra bát ngát cánh đồng, đến những chiếc bình gốm chưa hình thành còn đang nằm dưới đất sâu. Mạch cảm xúc phóng túng, tự do nên những câu thơ và khổ thơ đều có xu hướng trải dài ra gần như văn xuôi nhưng vẫn đầy ắp chất thơ. Đọc “Cánh đồng”, chúng ta sẽ dần dần tiếp cận được xu thế thơ hiện đại trên thế giới. 

 - - - - - - - - - - - - - - - - - - -  HẾT - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

“Cánh đồng” là một bài thơ mới, hiện đại nên cần đọc và nghiên cứu sâu để cảm nhận được hết những ẩn ý trong lời lẽ, câu từ của tác phẩm. Em có thể tham khảo thêm Soạn bài Cánh đồng (Ngân Hoa), Ngữ văn lớp 10, Kết nối tri thức với cuộc sống; Tự tình: Tác giả, thể thơ, nhan đề, bố cục, nội dung, nghệ thuật, dàn ý; Soạn bài Hiền tài là nguyên khí của quốc gia (Trích, Thân Nhân Trung), Ngữ văn lớp 10, Kết nối tri thức với cuộc sống;... trên Taimienphi.vn để nắm rõ được nội dung và nghệ thuật của các tác phẩm sắp học nhé!